De wereld van santons
Breng een bezoek aan een santonmaker
Santon, ook wel “santoun” genoemd in het Provençaals, staat voor kleine heilige. In de Provence is men gek op deze beeldjes die, in de aanloop tot kerst, op de dressoirs in huis worden gezet. De beeldjes vindt u elk jaar terug in de kerststal.
Vandaag nemen we een kijkje achter de schermen en ontdekken we hoe de Santons van de Provence, die onlosmakelijk verbonden zijn met de Provençaalse kersttraditie, zijn ontstaan.
Bij Denis Vœux in Séguret dompelen we ons in in een wereld vol poëzie, passie en kerstmagie.
Een plek met een rijke geschiedenis: hier begon het allemaal
Denis zijn atelier is tevens zijn huis. Hij woont namelijk in een ander gedeelte van het gebouw, een mooie boerderij uit de 18e eeuw. De boerderij is omringd met wijngaarden en olijfbomen en ligt op de route naar Vaison-la-Romaine. Vanuit de boerderij heeft u een prachtig uitzicht op Séguret aan de ene kant en Rasteau aan de andere kant, dat in de verte achter de olijfbomen te zien is.
Denis ontvangt ons met open armen en vertelt ons dat zijn grootouders nog in de boerderij gewoond hebben.
Hij vertelt ook dat hij in de departementale archieven heeft gevonden dat dit mooie stenen gebouw al sinds 1710 bestaat. Op de plek van de vroegere stallen van dit sfeervolle en historische huis vestigde hij zo’n dertig geleden zijn werkplek. Denis is in Vaison-la-Romaine geboren als boerenzoon en werd later werkzaam in de wijnindustrie. Niets wees er dus op dat hij ooit santonmaker zou worden.
Meer weten?
Denis is altijd al geïntrigeerd geweest door de kerststaltraditie van zijn familie. Daarnaast maakte hij al vanaf jonge leeftijd deel uit van de levende kerststal in Séguret, die elk jaar op 24 december in de dropskerk wordt gehouden. Mocht u plannen hebben om hier dit jaar heen te gaan, Denis is de herder. 😊
De weg naar santonmaker
Denis kreeg als eerstgeborene een bijzonder geboortegeschenk van zijn ouders: een kerststal met beeldjes van Maria, Jozef, kindje Jezus, de os en de ezel.
Bij het openen van het vloeipapier dat om de beeldjes heen zat en het aanraken van het geboetseerde en beschilderde klei, kreeg Denis een visioen, hij spreekt zelfs van een openbaring: hij zou santonmaker worden. En alsof zijn gebeden werden gehoord, kwam hij enkele dagen later een artikel tegen over Robert Canut, een beroemde santonmaker uit Tulette, die hierin over zijn vak vertelt
Denis pakt meteen zijn telefoon, belt de santonmaker op en vertelt hem dat hij graag het vak wil leren, in Robert zijn voetsporen wil treden en van zijn passie zijn beroep wil maken. Robert antwoordde simpelweg met “kom maar kijken”. Dit hoefde hij geen twee keer te zeggen: Denis kwam langs om het vak te leren en doet dat tot op de dag van vandaag nog steeds, want het beroep van een santonmaker bestaat voor een groot deel uit het observeren van mensen, de natuur, dorpen, etc. om deze nog beter tot leven te kunnen brengen in de santons.
In de loop van de jaren heeft hij het vak onder de knie gekregen, dankzij de hulp van zijn meester, die 31 jaar later inmiddels zijn vriend is geworden. Hoewel Robert al 86 jaar oud is, maakt hij nog altijd santons in zijn atelier in de Drôme Provençale.
In het begin had Denis nog een andere baan naast het maken van santons, maar toen hij op een dag werd ontslagen, besloot hij zijn vleugels uit te slaan en full-time santonmaker te worden. Nu heeft hij echt van zijn passie zijn beroep gemaakt!
Zijn eerste santon
Papé Lèbre, als eerbetoon aan zijn grootvader aan moederskant
De allereerste santon die Denis jaren geleden heeft uitgesneden, is geïnspireerd op Adrien Lèbre, zijn grootvader aan moederskant. Wat hem hier het meest aan onroert, wanneer hij hierover vertelt, is dat zijn grootvader, toen de santon eenmaal geboetseerd was en de gietvorm gemaakt was (voor in de eeuwigheid 😊), de eerste was die een handvol klei in de gietvorm heeft gestopt voor het creëren van zijn eigen evenbeeld. Sindsdien is “Papé Lèbre” een bestseller geworden in de collectie van Denis!
Zo komt een santon tot stand!
Als u een beschilderde santon van klei op een tentoonstelling van santonmakers of in een kerststal ziet staan, denkt u er vast niet over na hoeveel tijd, creativiteit, precisie en geduld (!) ervoor nodig is om de herder, takkendraagster of de dorpsgek te maken. Hieronder leest u hoe de “kleine heilige” gemaakt wordt!
Stap 1: het idee bedenken – Denis maakt santons van mensen, dieren of dingen die echt bestaan. Denk aan de bakker van Séguret, de directeur van de Provençaalse vereniging van Vaison-la-Romaine, een gekruiste herder, honden, schapen die je in de bocht van de weg tegenkomt, de olijfboom naast het huis, de wijngaard van de buurman, een molen, een schuurtje… Overal kan een santon van gemaakt worden.
In een stuk klei boetseert Denis de santon tot in de kleinste details. Voor het gezicht gebruikt hij verf (hierover later meer).
Stap 2: het maken van de gietvorm – dit wordt gedaan met gips. Denis maakt gietvormen die bekend staan als “Marseillais”, met afgeronde vormen en randen. Deze gebruikt hij meestal voor langere tijd, aangezien de gietvormen met scherpe randen pijnlijk kunnen zijn, of op zijn minst hinderlijk. Maar zoals hij zegt: elke santomaker heeft zijn favoriete gietvormen, gewoonten en technieken. Rondom de figuren zit altijd een soort gootje in de gietvorm, waar een teveel aan klei in kan worden opgevangen.
Meer weten?
Voor sommige figuren en decoraties die Denis heeft gemaakt, zijn er meerdere gietvormen gebruikt, bijvoorbeeld bij zijn trommelslager en bij zijn olijfboom. Deze zijn beide van klei en ontworpen in vier gietvormen.
Boetseren en bijsnijden
Stap 3: het boetseren – Er wordt een klein blokje klei op de gietvorm gelegd. Als eerste wordt het gezicht aangebracht (volgens Denis wordt dit gedaan omdat de kans dan kleiner is dat de neus afbreekt), vervolgens wordt de gietvorm aan twee kanten stevig samengeknepen, zodat de klei over alle hoeken van de vorm kan worden verspreid. Het klei dat overblijft, komt uit de bodem van de vorm en zal dienen als voetstuk van de santon. Na een paar minuten wachten kan de gietvorm aan één kant worden geopend. Na nogmaals enkele minuten gewacht te hebben, kunt u een naald door het voetstuk halen, om het tweede deel te openen. Dan is de basis van de santon al gevormd! Onder het voetstuk zet Denis nog een stempel, want ja, een saton is natuurlijk ook gewoon een merk. 😊
Stap 4: het bijsnijden – Aan de pas gecreëerde santon kleven nog stukjes klei, die met een fijn mesje voorzichtig moeten worden afgesneden. Om te voorkomen dat de santon wordt beschadigd of vervormd, kan dit pas worden gedaan als de klei een beetje is opgedroogd. Dit is ook het moment om bijvoorbeeld het gat in de schouder van de takkendraagster of in de handen van de visser te creëren. Vervolgens wordt de santon schoongemaakt met een penseel en worden de lijnen verfijnd en geplooid, mocht dat nodig zijn. Nu is de ruwe versie van de santon af. Klaar om de pan in te gaan, of nou ja: de oven. 😊
Let op!
Het overschot van de klei wordt nooit weggegooid. Hier wordt ofwel plakklei van gemaakt (een soort lijm van klei en water waarmee u dingen kunt vast plakken) of het wordt weer terug op het kleiblok geplaatst. Van de kleine stukjes klei maakt Denis dobbelsteentjes, die hij uitstalt op zijn werktafel en weggeeft aan kinderen die op bezoek komen.
Bakken en decoreren
De laatste stappen van het maken van een santon
Stap 4: het bakken – Net als een brood, moet een santon goed worden gebakken. Denis bakt deze gedurende minimaal acht uur op 980°C. Vervolgens zet hij de oven uit, zodat de temperatuur langzaam kan dalen. In totaal zit er ongeveer 24 uur tussen het moment dat de santon de oven in gaat tot dat deze volledig is afgekoeld. Dan wordt de “gebakken” santon bij zijn “vrienden” op de étagère gezet, in afwachting van de laatste stap: het decoreren.
Stap 5: het schilderen/ decoreren – Denis doet ongeveer 45 minuten over het schilderen en decoreren van een santon. Dit is heel precies werk, waarbij de personages echt tot leven komen, met gezichtsuitdrukkingen en bewegingen die met enige creativiteit en vindingrijkheid van de santonmaker moeten worden aangebracht. Tip van de santonmaker: eindig altijd met het voetstuk. Nu is de santon eindelijk klaar om in de winkel en later in uw kerststal gezet te worden. 😊
Zo! Nu weet u precies hoe de santons van Denis worden gemaakt. Mocht u geïnteresseerd zijn, kunt u hem het hele jaar door van dinsdag tot zaterdag in zijn atelier bezoeken!
Contact
Denis Vœux – Les 3 Souquets – 1471 route de Vaison-la-Romaine
84110 Séguret – 06 18 56 57 02
denis.voeux@wanadoo.fr / http://www.les3souquets.fr/
GPS-coördinaten
5.006401130685694
44.21751555909059
